Stupids en Muppets

Onlangs kreeg ik van een collega de tip om de documentaire ‘Centuryof the Self’ van Adam Curtis te bekijken. Een vierluik, waarvan het eerste deel me direct licht van slag bracht. Op intrigerende wijze wordt in beeld gebracht hoe Edward Bernays (Wie? Inderdaad: ik had er ook nog nooit van gehoord) in de jaren ’20 en ’30 in de VS de (op dat moment) kersverse inzichten van zijn oom Sigmund Freud inzet om een fundamentele omwenteling teweeg te brengen onder de bevolking. Grote woorden, maar het gaat dan ook om een geregisseerde omslag van Burger naar Consument. Gesteund door de regering werd een campagne ontwikkeld om de Amerikaanse bevolking aan te zetten tot een nieuw soort koopgedrag. Voorkomen moest worden dat de massaproductie, die met hulp van nieuwe technologie net goed op gang kwam wegens ‘verzadiging’ stil zou vallen. ‘Ze moeten niet langer kopen wat ze nodig hebben, maar we moeten ze juist verleiden om dingen te kopen die ze niet nodig hebben’. Kopen wat je niet echt nodig hebt, maar waarvan je slechts denkt dat het bezitten ervan je gelukkiger maakt, houdt immers het verlangen naar meer in leven. Sterker nog: het creëert een verslaving die tot in het oneindige de motor zou kunnen blijven van de productie-economie.

Een opmerkelijke passage is die waarin de dochter van Bernays aangeeft dat haar vader altijd sprak over de massa, het volk, als ‘Stupids’. Waarmee benadrukt werd dat niet het belang van de burger centraal stond, maar slechts de belangen van hen die van profiteerden van hun nieuwe rol als ‘domme’ consument.

Een paar dagen later kreeg ik van een andere collega een link naar de ingezonden brief die de Greg Smith schreef aan de NY Times over zijn vertrek bij Goldman Sachs. Het geeft een helder inzicht in de door-en-door rotte bedrijfscultuur, die daar op dit moment heerst. In de brief een passage over de manier waarop er in de top van GS over klanten wordt gesproken, in het bijzijn van jonge analisten:

‘You don’t have to be a rocket scientist to figure out that the junior analyst sitting quietly in the corner of the room hearing about “muppets,” “ripping eyeballs out” and “getting paid” doesn’t exactly turn into a model citizen.’

Burgers als Stupids en klanten als Muppets. Maar goed, we hebben het natuurlijk over de VS….  

Veel banken in ons land zijn onder invloed van de crisis in de branche (en al dan niet onder druk van de toezichthouder) interne projecten gestart om de Klant weer centraal te stellen. De bedrijfscultuur is er ongetwijfeld minder rot dan in de top van GS (toch?), maar het is met terugwerkende kracht een bewijs van het feit dat ook bij ons dat pure klantbelang volledig uit het oog was verloren. Alles moet daarom nu in het werk gesteld worden om het consumentenvertrouwen terug te winnen.  

Na het bekijken van Century of the Self vraag ik me af of dat wel voldoende is. De consument is één, maar de burger is dus nog wat anders. Als de financiële sector de maatschappelijke functie weer serieus neemt die ze ooit had (en o.a. het Sustainable Finance Lab pleit daar vurig voor), gaat het er juist om verder te kijken dan het individuele klantbelang en is het haar taak om een duurzame bijdrage te leveren aan de samenleving als geheel.

De weg van Burger naar Consument, die gepaard ging met het ontspoorde oordeel over hen als Stupids en Muppets loopt dood in de huidige crisis. De vraag is of we hem ooit weer de andere kant op kunnen bewandelen….