Oppervlakkigheid is de nieuwe Diepgang

Het boek van Nicholas Carr ’het Ondiepe’ is geschreven als een stevige, gefundeerde waarschuwing tegen de effecten van veelvuldig internet-gebruik op ons brein. Kern is dat de vluchtige, springerige en ‘dwingende’ manier waarop internet en social media onze aandacht versnipperen, onuitwisbare sporen nalaat in de fysiologie van onze hersenen. We gaan er letterlijk anders door denken. Ons hele functioneren raakt erdoor beïnvloed. Ons vermogen tot langdurige concentratie neemt dramatisch af. Een boek lezen kost steeds meer moeite, bemerkte Carr uit eigen ervaring. We verliezen er daarom iets kostbaars mee, is zijn boodschap. Internet maakt ons misschien niet per se dommer, maar wel oppervlakkiger.

In een filmpje van EenVandaag is de reactie te zien van enkele bezoekers van zijn lezing in ‘het hol van de leeuw’: de social media club in Rotterdam. Samenvattend was hun oordeel: ‘interessante man die Carr, en hij heeft vast gelijk, maar What’s the Problem?’

Alessandro Baricco gaat in ‘De barbaren’ dan ook een stap verder dan Carr. Hij probeert dwars door zijn initiële, natuurlijke aversie tegen de oprukkende oppervlakkigheid heen, zicht te krijgen op het fenomeen, op het proces dat zich onstuitbaar voltrekt. Een proces waarin veel zaken die leunen op een lange traditie, op koestering van vakmanschap en ervaring vervangen worden door ‘plattere’ varianten daarvan. Zijn intrigerende boodschap is niet dat we ons moeten wapenen tegen de verderfelijke invloed van oprukkende, oppervlakkige ‘barbaren’. Onmogelijk. De mensheid zelf muteert langzaam naar een nieuwe ‘soort’. De ‘Barbaar’ ontwikkelt zich nu al in elk van ons. (In een interview met Frans Timmermans legt hij uit hoe zelfs de column-achtige opzet van zijn eigen boek en de door de uitgever gekozen titel ‘De barbaren’ (hij dacht zelf eerder aan ‘Mutanten’) Barbaarse manieren zijn om een breder lezerspubliek te bereiken.)

Voor de heersende generatie (lees: voor Nicholas Carr) is dat een zeer confronterend gegeven. Voor hen is Diepgang nog een voorwaarde voor Echtheid, Kwaliteit, Wijsheid etc. Oppervlakkigheid is als tegenovergestelde daarvan per definitie verwerpelijk.

Maar voor de nieuwe generatie ‘Barbaren’ zit alle betekenis, zit de essentie juist in voortdurende Beweging en Verbinding. Surfen aan de oppervlakte in plaats van een duik nemen in de Diepte.

Baricco (blz 106): ‘Het idee dat ‘begrijpen’ en ‘weten’ betekenen dat je diep in moet gaan op dat wat we bestuderen, tot we de essentie ervan bereiken, is een mooi idee dat aan het uitsterven is; daarvoor in de plaats komt de instinctieve overtuiging dat het wezen van de dingen niet een punt is maar een baan, dat het niet in de diepte verborgen zit maar aan de oppervlakte verspreid ligt, dat het niet binnen in de dingen schuilt, maar zich vertakt aan de buitenkant ervan, waar ze daadwerkelijk beginnen, dat wil zeggen overal’

Oppervlakkigheid is de nieuwe Diepgang.

Eerlijk is eerlijk: ook voor mij is dit een pijnlijke, moeilijk te verdragen conclusie. Om nog maar te zwijgen over de consequenties ervan voor ons Vak. Trainen zonder Diepgang. Nieuw in ons aanbod: ‘Oppervlakkig Leiderschap’. Oeps.

In navolging van Carr ‘dwing’ ik mezelf dan ook nog steeds regelmatig een Echt Boek te lezen om op die manier mijn aandacht enkele uren geconcentreerd te houden bij 1 thema. Inderdaad: een boek zoals dat van Baricco.

Aan de andere kant is het schrijven van dit soort Blogs daarover het perfecte bewijs voor de stelling dat ook in mij inmiddels een oppervlakkige Barbaar schuilt…