Farma-leren?

Van meerdere kanten werd ik attent gemaakt op een discussie, gestart door Bert Overbeek, op de site van JongeBazen: ‘Gedragsontwikkeling in bedrijven loopt tientallen jaren achter’. Kern van de vraag is of de theorie, de modellen en de werkwijze in de trainingsbranche wel gelijke tred houden met recente inzichten uit de neurowetenschap en de biopsychologie. Een waardevolle discussie die het verdient om in de volle breedte gevoerd te worden.

Een onderdeel uit het debat betreft het al dan niet bestaan van een ‘Ik’, een Zelf, een Identiteit, of, voor de liefhebbers, een Kern, Essentie of Ziel. En het nemen van zo’n al dan niet veranderbaar ‘Zelf’ als basis voor training of coaching. Veel recente ‘brein-literatuur’ rept immers over het zelf en de vrije wil als een illusie, als ‘evolutionair bijproduct’ (epifenomeen) van onze hersenactiviteit.

Afijn, ik waag me hier niet aan stevige uitspraken voor of tegen, daar is het vraagstuk me veel te dierbaar voor.

Minder gewaagd is het om te voorspellen dat technologie en medicatie steeds dieper zal doordringen in het gebied dat we min of meer beschouwen als ‘ons’ domein van ‘Persoonlijke Ontwikkeling door training en coaching’.

Op dit moment vinden we het niet vreemd als iemand passende medicatie slikt ter bestrijding van bv een ernstige depressie. De vraag of iemand onder invloed van die medicatie nog steeds ‘zichzelf’ is, zullen de meesten van ons met ja beantwoorden. En ook al zou het niet zo zijn. Mike Boddé schrijft in zijn boek ‘Pil’ over zijn verlangen naar een pil die ‘werkt’: ‘al word ik een volledig ander persoon, als ik maar niet zo hoef te blijven zoals ik nu ben: zwart als pek, en gevuld met walging en misselijk makende wanhoop’. Vanuit welk perspectief zouden we hem die optie willen ontnemen? Wie zou durven beweren dat hij beter af is met zijn oorspronkelijke, depressieve ‘Ik’? (In het boek volgt een hilarische passage over het ‘inwisselen’ van de Boddé 1.4 voor de nieuwste 4.0 versie).

Maar stel dat er steeds meer ‘light-versies’ op de markt verschijnen van dit soort medicatie. Niet zozeer om ernstige klachten te bestrijden, maar ‘slechts’ om extra, positieve elementen toe te voegen aan je ‘persoonlijk functioneren’. Wat als je vermogen om ‘grenzen te stellen’, of competenties als ‘zelfvertrouwen’, ‘overtuigingskracht’ of ‘inlevend vermogen’ substantieel te verbeteren zijn met een Pil? Zouden we zo’n optie omarmen in onze branche? Waarom wel of waarom niet? Neemt zo’n pil drempels weg, zodat we dichter bij ons ‘eigenlijke zelf’ kunnen komen, of raken we juist verder van ‘onszelf’ verwijderd, door zo’n ‘ingreep van buitenaf’? Kortom: Is zo'n vorm van 'Farma-leren' een zegen of een vloek?

De vervlechting van technologie en persoon is al verder dan we ons realiseren. Velen van ons dragen al stevige staaltjes techniek mee in of aan hun lichaam. De vervangbaarheid van organen en functies wordt groter en groter. Gelukkig maar. Of niet? De fascinerende effecten van DBS (Deep Brain Stimulation) laten zien dat er ook nu al een ethische grens in zicht is. Als ‘bijwerking’ van de behandeling tegen Parkinson ontwikkelde een patient een impulsief leefpatroon dat hem voor de operatie volledig vreemd was. Ook zijn sociale omgeving herkende hem niet terug. Maar hij was wel van zijn lichamelijke klachten af…..  Wat te doen? Wie ‘was’ en wie ‘is’ deze man? Wie is het die kiest wanneer het knopje van de DBS aan of uit gaat? En wie is er eigenlijk verantwoordelijk als hij in zijn impulsiviteit een overtreding of erger nog, een misdaad zou begaan?

Stel je dit effect eens voor in een ‘light-variant’: Wat als we met verfijndere, subtielere vormen van DBS iemands persoonlijk en professioneel functioneren een handje kunnen helpen in de door hem of haar verkozen richting. Moeten we die ontwikkeling toejuichen vanuit de ambities die we hebben met ons vak? Of juist verwerpen? Maar waarom dan precies?

Metzinger pleit in zijn boek ‘De Egotunnel’ voor de ontwikkeling van ‘bewustzijnsethiek’. Zoekend naar de vraag: wat is een goede bewustzijnstoestand? Absurde vraag of bittere noodzaak? Vroeg of laat zal die vraag ook ons vak binnendringen. Welke verantwoordelijkheid heeft onze branche, heeft ons vak van trainen en coachen precies, bij het ‘schaven’ aan onderdelen van ons ‘Ik’, ons Zelf, onze Identiteit?

Feitelijk stelt Metzinger dezelfde kwestie aan de orde als de JongeBazen site. In zijn woorden: ‘De technologieën zitten eraan te komen, ze worden geleidelijk aan beter, en de andere kant opkijken zal geen zin hebben'.

Grappig genoeg pleit Metzinger ook voor het invoeren van meditatie op scholen. Niet vanuit spirituele of zingevende optiek (‘geen kaarsen, geen wierook, geen belletjes’), maar puur als ‘gymles voor de hersenen’.

Een eeuwenoud traditioneel instrument als effectief hulpmiddel bij actuele en toekomstige ‘neuro-ethische’ vraagstukken. Lijkt me prima initiatief om breed uit te rollen in de hele trainingsbranche.

Dan loop je geen tientallen jaren achter, maar opeens weer helemaal voorop…..;-)