De gedachte om een land te zien, te 'framen' en te besturen als een B.V. is niet nieuw. In de briljante documentaire Century of the Self (Curtis, 2002) wordt gereconstrueerd hoe we terecht zijn gekomen in een
individualistisch, ik-gecentreerd tijdperk, waar tegelijkertijd ‘het volk, de massa' zorgvuldig gekneed wordt tot een leger van onverzadigbare consumenten. Er wordt
aannemelijk gemaakt dat begin vorige eeuw in de V.S. een bewuste keuze is
gemaakt om Burgers te transformeren naar Consumenten om zo eeuwig durende economische groei te stimuleren. Het betekent
de introductie van doelbewuste massa-beïnvloeding, geholpen door nieuwe media.
Marketing en PR doen hun intrede, gebruikmakend
van de op dat moment moderne, Freudiaanse inzichten in de psychologie.
Die transformatie is geslaagd. Zozeer geslaagd dat hij aan
zijn eigen succes ten onder dreigt te gaan. Het ‘economiseren’ van de
samenleving naar (neo-)liberale inzichten en het individualiseren van de kans
op ‘succes’ en ‘geluk’ volgens de American Dream gedachte heeft de hele
westerse wereld onomkeerbaar veranderd. De consequenties zijn immens:
· Streven naar groei en winst staat buiten
discussie. Voor veel voormalig collectieve sectoren is een bedrijfseconomisch
principe geldend verklaard en vanzelfsprekend geworden. Tot aan gemeentes
(city-marketing) en de landelijke overheid (OESO-rankings) aan toe.
· Het mantra is: Alles is mogelijk, als je je
kansen maar benut. Succes is een Keuze. Falen is eigen schuld
· Eigenbelang staat voorop. Solidariteit is uit.
· Geld stroomt in steeds hogere snelheid naar een
steeds kleiner wordende groep.
·
Bedrijven en Geld domineren de agenda. Meer dan
de VN bepaalt Bill Gates welk wereldprobleem met prioriteit wordt aangepakt.
· Grote bedrijven zijn niet langer geworteld in de
samenleving maar zweven op een globaliserend speelveld volledig los van de
werkelijkheid. Door belastingontwijking onttrekken ze steeds groter wordende
hoeveelheden geld aan de samenleving. Een trend waar ze eerder in gestimuleerd
worden dan geremd. Elk land probeert een gunstig ‘vestigingsklimaat’ te creëren.
· Talent, 'potentieel-samenlevings-verrijkende
intelligentie’, wordt in hoge mate getrokken naar bedrijven, financiële
instellingen en durfkapitalisten.
· Na een periode waarin bedrijven werden gedwongen
een meer democratische gedaante aan te nemen, veranderen anersom democratieën steeds
meer in zakelijk opererende concerns.
· Een land kent inwoners, burgers. Een bedrijf
kent werknemers en klanten. Een land is integraal verantwoordelijk voor alle
personen binnen haar grenzen. Een bedrijf is per definitie selectief in het
aannemen van medewerkers en het richten op kansrijke doelgroepen. Een land
includeert. Een bedrijf excludeert.
· De uitholling van solidariteit is funest voor
een samenleving. Onderwijs zien als de kweekvijver voor toptalent, als
voorportaal voor de arbeidsmarkt is een totaal ander perspectief dan onderwijs zien
als collectieve investering in ‘Bildung’, in het creëren en doorgeven van actief
burgerschap binnen een duurzame democratie. (Ziektekosten-)verzekeringen zien
als verdienmodel voor gunstige, te selecteren doelgroepen is totaal iets anders
dan een collectieve zorgvoorziening in stand houden ‘zonder aanziens des
persoons’.
· Het BV Nederland model zet mensen aan tot het
benadrukken van onderling verschil, tot competitie, concurrentie, ‘ieder voor
zich’ en ‘wie het niet redt is een loser’. Alsof de ‘tucht van de markt’ de
hoogste ethische wet is die onze samenleving bijeen zou moeten houden.
· Niet alleen de planeet raakt ‘uitgeput’. Dat
geldt ook voor haar bewoners. Het aantal burn-outs onder jonge mensen is
explosief gestegen. Meer dan 1 miljoen Nederlanders slikt anti-depressiva. De
rat-race in de moordende onderlinge concurrentie is door steeds minder mensen vol te
houden.
· Het ‘Rijnlands model’ gebaseerd op lange
termijn, op vakmanschap, op Meester-Gezel-Leerling verbindingen is overvleugeld
door het Angelsaksisch model, gebaseerd op Korte termijn, Aandeelhouderswaarde,
en ‘humans’ als ‘resources’.
· Verhoudingen in het onderlinge verkeer tussen
burgers en instellingen verharden richting een ‘claim-cultuur’. De grond onder
vanzelfsprekende Autoriteit van artsen, leraren, politici verdwijnt. Mondigheid is doorgeslagen in ‘wie denk je wel dat je
bent’. Het aantal bedreigingen van overheidspersoneel, leerkrachten en
ambulance-medewerkers is schrikbarend hoog en bijna ‘normaal’ aan het worden.
· Pech-tolerantie is verdwenen. Alles is maakbaar.
Je uiterlijk, je gezondheid, je succes. Als je jezelf niet goed hebt ‘gemarket’ moet je verder ook niet
zeuren.
·
Succesvolle bedrijven hebben steeds minder
mensen in dienst. De droom van een startende ondernemer is niet langer: een
groot bedrijf bouwen, maar: zoveel en zo snel mogelijk ‘cashen’.
Denken, schrijven en spreken over
ons land als de ‘BV Nederland’ is geen onschuldige vergelijking, maar een
bijdrage aan, een krachtige versterking van een verwoestend, onomkeerbaar
proces van uitputting en uitholling van onze democratische samenleving.