B.V. met Burgers als Consumenten

De gedachte om een land te zien, te 'framen' en te besturen als een B.V. is niet nieuw. In de briljante documentaire Century of the Self (Curtis, 2002) wordt gereconstrueerd hoe we terecht zijn gekomen in een individualistisch, ik-gecentreerd tijdperk, waar tegelijkertijd ‘het volk, de massa' zorgvuldig gekneed wordt tot een leger van onverzadigbare consumenten. Er wordt aannemelijk gemaakt dat begin vorige eeuw in de V.S. een bewuste keuze is gemaakt om Burgers te transformeren naar Consumenten om zo eeuwig durende economische groei te stimuleren. Het betekent de introductie van doelbewuste massa-beïnvloeding, geholpen door nieuwe media. Marketing en PR doen hun intrede,  gebruikmakend van de op dat moment moderne, Freudiaanse inzichten in de psychologie.

Die transformatie is geslaagd. Zozeer geslaagd dat hij aan zijn eigen succes ten onder dreigt te gaan. Het ‘economiseren’ van de samenleving naar (neo-)liberale inzichten en het individualiseren van de kans op ‘succes’ en ‘geluk’ volgens de American Dream gedachte heeft de hele westerse wereld onomkeerbaar veranderd. De consequenties zijn immens:

·       Streven naar groei en winst staat buiten discussie. Voor veel voormalig collectieve sectoren is een bedrijfseconomisch principe geldend verklaard en vanzelfsprekend geworden. Tot aan gemeentes (city-marketing) en de landelijke overheid (OESO-rankings) aan toe.

·        Het mantra is: Alles is mogelijk, als je je kansen maar benut. Succes is een Keuze. Falen is eigen schuld

·        Eigenbelang staat voorop. Solidariteit is uit.

·        Geld stroomt in steeds hogere snelheid naar een steeds kleiner wordende groep.

·        Bedrijven en Geld domineren de agenda. Meer dan de VN bepaalt Bill Gates welk wereldprobleem met prioriteit wordt aangepakt.

·       Grote bedrijven zijn niet langer geworteld in de samenleving maar zweven op een globaliserend speelveld volledig los van de werkelijkheid. Door belastingontwijking onttrekken ze steeds groter wordende hoeveelheden geld aan de samenleving. Een trend waar ze eerder in gestimuleerd worden dan geremd. Elk land probeert een gunstig ‘vestigingsklimaat’ te creëren.

·       Talent, 'potentieel-samenlevings-verrijkende intelligentie’, wordt in hoge mate getrokken naar bedrijven, financiële instellingen en durfkapitalisten.

·        Na een periode waarin bedrijven werden gedwongen een meer democratische gedaante aan te nemen, veranderen anersom democratieën steeds meer in zakelijk opererende concerns.

·        Een land kent inwoners, burgers. Een bedrijf kent werknemers en klanten. Een land is integraal verantwoordelijk voor alle personen binnen haar grenzen. Een bedrijf is per definitie selectief in het aannemen van medewerkers en het richten op kansrijke doelgroepen. Een land includeert. Een bedrijf excludeert.

·       De uitholling van solidariteit is funest voor een samenleving. Onderwijs zien als de kweekvijver voor toptalent, als voorportaal voor de arbeidsmarkt is een totaal ander perspectief dan onderwijs zien als collectieve investering in ‘Bildung’, in het creëren en doorgeven van actief burgerschap binnen een duurzame democratie. (Ziektekosten-)verzekeringen zien als verdienmodel voor gunstige, te selecteren doelgroepen is totaal iets anders dan een collectieve zorgvoorziening in stand houden ‘zonder aanziens des persoons’.

·        Het BV Nederland model zet mensen aan tot het benadrukken van onderling verschil, tot competitie, concurrentie, ‘ieder voor zich’ en ‘wie het niet redt is een loser’. Alsof de ‘tucht van de markt’ de hoogste ethische wet is die onze samenleving bijeen zou moeten houden.

·       Niet alleen de planeet raakt ‘uitgeput’. Dat geldt ook voor haar bewoners. Het aantal burn-outs onder jonge mensen is explosief gestegen. Meer dan 1 miljoen Nederlanders slikt anti-depressiva. De rat-race in de moordende onderlinge concurrentie is door steeds minder mensen vol te houden.

·       Het ‘Rijnlands model’ gebaseerd op lange termijn, op vakmanschap, op Meester-Gezel-Leerling verbindingen is overvleugeld door het Angelsaksisch model, gebaseerd op Korte termijn, Aandeelhouderswaarde, en ‘humans’ als ‘resources’.

·       Verhoudingen in het onderlinge verkeer tussen burgers en instellingen verharden richting een ‘claim-cultuur’. De grond onder vanzelfsprekende Autoriteit van artsen, leraren, politici verdwijnt. Mondigheid is doorgeslagen in ‘wie denk je wel dat je bent’. Het aantal bedreigingen van overheidspersoneel, leerkrachten en ambulance-medewerkers is schrikbarend hoog en bijna ‘normaal’ aan het worden.

·       Pech-tolerantie is verdwenen. Alles is maakbaar. Je uiterlijk, je gezondheid, je succes. Als je jezelf niet goed  hebt ‘gemarket’ moet je verder ook niet zeuren.

·       Succesvolle bedrijven hebben steeds minder mensen in dienst. De droom van een startende ondernemer is niet langer: een groot bedrijf bouwen, maar: zoveel en zo snel mogelijk ‘cashen’.

Denken, schrijven en spreken over ons land als de ‘BV Nederland’ is geen onschuldige vergelijking, maar een bijdrage aan, een krachtige versterking van een verwoestend, onomkeerbaar proces van uitputting en uitholling van onze democratische samenleving.